İşaret dilini öğrenen goril Koko'yu insani özellikler taşıdığı için mi sevdik?

P - Gorillerin DNA’sı insan DNA’sına yaklaşık yüzde 98 oranında benzerlik gösteriyor. Bu biyolojik yakınlık, insanın hayvana bakışında önemli etik soruları da gündeme getiriyor. Bu sorulardan en önemlisi, bir canlı insan özellikleri sergilediğinde ona insan vasfı yüklemenin doğru olup olmadığı...

Karmaşık işaret dilini öğrenerek insanlarla iletişim kurabilen goril Koko’nun hikayesi bu soruların merkezinde yer alıyor. Hayvan psikoloğu Francine Patterson tarafından eğitilen Koko, Amerikan İşaret Dili’ni öğrenerek yaklaşık 1000 işareti aktif biçimde kullanabiliyor ve 2000’den fazla İngilizce kelimeyi anlayabiliyordu. Bu başarı, hem bilim dünyasında hem de medyada “insan gibi düşünen goril” imajını güçlendirdi. Ancak bu noktada etik sınırlar bulanıklaştı.

Kedisi All Ball'ın ölümüne üzüldü

Koko, artık hem bir goril hem de insansı özellikler taşıyan, insani özellikler taşıması için eğitilen bir gorildi. Mesela sahiplendiği kedi All Ball. Koko'nun bir kedi sahiplenmek istediğini işaret diliyle anlattığı ve bu nedenle kendisine gösterilen yavru kediler içinden seçtiğini sahiplendiği belirtildi. Hikaye bu. Koko'nun artık bir kedisi vardı. Adı, All Ball. National Geographic’in 1978 yılındaki sayısında yer alan Koko, artık meşhurdu. Oyuncu Robin Williams ile şakalaştığı anların fotoğrafları medyada yer almıştı.

Jane Goodall ziyaretine gitti

Tanzanya'daki şempanzeleri araştırmasıyla ünlü Jane Goodall, öğrencileri ile yaşadığı bir tartışma için Koko'ya danışmış ve kendi bilgilerini teyit etmişti. O da şuydu; Goodall öğrencilerine şempanzeleri gözlemlerken onlardan daha yüksekte olmamalarını bu nedenle oturarak ya da yatar pozisyonda not almalarını tavsiye ediyordu. Çünkü Goodall yıllarca onlarla böyle çalışmıştı. Ancak öğrencileri artık şempanzelerin insanlara alıştığını ve bunun önemli olmadığını savunuyordu. Goodall aksini düşünüyordu, onların tedirgin olmasından çekiniyordu. Koko ile yaptığı görüşmede bunu sordu. Koko, Goodall'ı haklı çıkardı ve oturarak ya da yatar pozisyonda gözlemi tavsiye etti.

Ancak tüm bunlara rağmen bir soru olduğu yerde duruyordu: Bir goril sırf DNA'sı insana en yakın canlı diye insanı özellikler yüklemek etik miydi?

Koko’nun duygularını ifade etmesi, özel olarak sahiplendiği kedisi All Ball'ın ölümünden sonra üzülmesi veya oyuncu Robin Williams ile şakalaşması çoğu zaman insan merkezli bir dille yorumlandı.

Öte yandan Koko’nun hikayesi, National Geographic’de yer alarak insanla hayvan arasındaki iletişimin sınırlarını, empati kavramının etik boyutlarını ve doğadan koparılmış bir yaşamın çelişkilerini dünya gündemine taşıdı. 

Belki de Koko’nun dil öğrenmesi onun özgürleşmesini değil, insan beklentilerine göre biçimlendirilmiş bir varlığa dönüşmesini sağladı.

'Dünya'yı tamir et, Dünya'yı koru'

Yine de Koko’nun yaşamı boyunca verdiği “Dünya’yı tamir et, Dünya’yı koruyun” gibi mesajlar insanın doğayla ilişkisine dair güçlü semboller taşısa da bu sözleri dile getiren bir gorilin doğadan koparılmış bir yaşam sürmesi etik bir çelişki aynı zamanda....

Koko 2018 yılında 46 yaşında öldü. Onun hikayesi, hayvan zekasına hayran olmanın ötesinde, insanın doğaya müdahalesini, empati sınırlarını ve iletişim adı altında hayvanların özgürlüğünü kısıtlama konusunu yeniden düşündürdü.

Koko'nun hikayesinin tüm detaylarının ulaşılabileceği koko.org sitesinde şu cümle karşılıyor sizi. Diğer gorillerin Koko'dan öğrenme zamanı.... Biz de şu soruyu sormak isteriz: "Bizim gorillerden öğreneceklerimiz bu kadar mı?"